TÁC HẠI CỦA CHAI NHỰA DÙNG MỘT LẦN
Theo một báo cáo của Liên Hợp Quốc, mỗi phút có khoảng 1 triệu chai nhựa được mua trên toàn cầu, và chỉ 9% trong số đó được tái chế. Trong kỷ nguyên của sự tiện lợi và tiêu dùng nhanh, chai nhựa dùng một lần đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Lượng rác thải nhựa khổng lồ này đang đổ vào các đại dương, tạo thành những “đảo rác” khổng lồ và gây ra những hệ lụy vô cùng lớn đối với môi trường và sức khỏe con người.
Nghiên cứu của Đại học Newcastle (Úc) ước tính một người bình thường có thể ăn vào khoảng 5 gram vi nhựa mỗi tuần – tương đương với một thẻ tín dụng. Điều này cho thấy mức độ xâm nhập đáng báo động của vi nhựa vào chuỗi thức ăn và cơ thể con người.
Trước thực trạng đó, đã đến lúc chúng ta đặt câu hỏi: “Đâu là giải pháp thay thế bền vững hơn?”. Hãy cùng Nhựa Vĩ Hưng tìm hiểu nhé!
Định nghĩa chai nhựa dùng một lần là gì?
Các sản phẩm dùng một lần, bao gồm chai nhựa dùng một lần, được hiểu rộng rãi là các vật phẩm nhựa được thiết kế để chỉ sử dụng một lần duy nhất trước khi bị vứt bỏ. Theo Khoản 14, Điều 3 của Nghị định 08/2022/NĐ-CP tại Việt Nam, các sản phẩm nhựa sử dụng một lần (trừ sản phẩm gắn kèm không thể thay thế) bao gồm các vật phẩm như khay, hộp chứa đựng thực phẩm, bát, đũa, ly, cốc, dao, thìa, dĩa, ống hút và các dụng cụ ăn uống khác thường được làm từ các loại nhựa như:
- PET (Polyethylene Terephthalate) – Ký hiệu nhựa số 1
- HDPE (High Density Polyethylene) – Nhựa số 2
- PP (Polypropylene) – Nhựa số 5
Đặc điểm chung của các loại chai này là giá thành rẻ, nhẹ, dễ sản xuất hàng loạt, nhưng không có khả năng tái sử dụng hiệu quả và khó phân hủy trong tự nhiên.
Phân biệt chai nhựa dùng một lần với cái loại chai nhựa khác
Sự khác biệt chính nằm ở tuổi thọ dự kiến và khả năng tái sử dụng. Không giống như các sản phẩm chai nhựa bền được thiết kế để sử dụng nhiều chai nhựa dùng một lần được thiết kế để thải bỏ ngay sau một lần sử dụng.
- Chai nhựa dùng một lần: Như tên gọi, chúng được thiết kế để thải bỏ ngay sau một lần sử dụng. Chất liệu và cấu trúc của chúng thường không đảm bảo độ bền để chịu được việc rửa sạch và tái sử dụng nhiều lần, có thể dễ bị mài mòn, xuống cấp hoặc rò rỉ hóa chất khi tái sử dụng.
- Chai nhựa tái sử dụng (Reusable plastic bottles): Ngược lại, những loại chai này được sản xuất từ vật liệu nhựa bền hơn như Tritan, PP chính phẩm, hoặc một số loại nhựa số 7 (PC – Polycarbonate, nhưng thường không khuyến khích do có thể chứa BPA) được thiết kế để chịu được hàng trăm, thậm chí hàng ngàn lần rửa và sử dụng. Chúng thường dày dặn hơn, có khả năng chống chịu va đập tốt hơn và an toàn hơn khi tiếp xúc lâu dài với nước uống.
Tác hại đối với sức khỏe con người
Hóa chất độc hại từ nhựa
Rò rỉ hóa chất độc hại từ nhựa
Một số sản phẩm nhựa (đặc biệt là chai nhựa dùng một lần, hộp nhựa…) có thể rò rỉ hóa chất như BPA, phthalates, styrene… Những chất này có thể ngấm vào thực phẩm hoặc nước uống, đặc biệt khi đựng đồ nóng hoặc hâm trong lò vi sóng.
Rối loạn nội tiết (endocrine disruptors)
BPA và phthalates là những chất gây rối loạn nội tiết, có thể cản trở hormone tự nhiên trong cơ thể. Ảnh hưởng đến sinh sản, tăng trưởng, chuyển hóa và hệ miễn dịch.
Nguy cơ ung thư
Tiếp xúc lâu dài với các hóa chất từ nhựa, đặc biệt là khi nhựa bị đốt cháy, có thể tạo ra dioxin, furan – những chất gây ung thư đã được WHO cảnh báo.
Gây ảnh hưởng đến não bộ và hành vi
Một số nghiên cứu cho thấy BPA có thể ảnh hưởng đến sự phát triển trí não ở trẻ nhỏ, làm tăng nguy cơ rối loạn hành vi, giảm khả năng học tập.
Tác động khi hít vi nhựa và hạt nhựa nano
Vi nhựa có thể bay trong không khí và bị hít vào phổi, gây viêm nhiễm đường hô hấp, tổn thương phổi. Nano nhựa có thể xâm nhập vào máu, tích tụ trong nội tạng và chưa có đủ nghiên cứu để đánh giá hết mức độ nguy hiểm.
Ô nhiễm thực phẩm và chuỗi thức ăn
Vi nhựa đã được phát hiện trong muối, nước uống, hải sản và nhiều thực phẩm khác. Con người nếu ăn phải vi nhựa mà không hay biết, lâu dài có thể ảnh hưởng đến tiêu hóa, hấp thu chất dinh dưỡng và miễn dịch.
- Nguy cơ với thai phụ và trẻ sơ sinh
Thai nhi dễ bị tổn thương nếu người mẹ tiếp xúc với các chất độc từ nhựa trong thời gian mang thai. Ngoài ra còn có thể dẫn đến sinh non, nhẹ cân, dị tật bẩm sinh, ảnh hưởng đến trí não của trẻ.
Tác động đến môi trường
Gây ô nhiễm đất, nước và không khí
Chai nhựa dùng một lần, túi nilon, ly nhựa… khi bị vứt bừa bãi sẽ làm tắc cống rãnh, gây ngập úng. Tích tụ trong môi trường đất và nước, gây suy giảm chất lượng đất, ảnh hưởng đến sinh vật thủy sinh và hệ sinh thái.
Thời gian phân hủy cực kỳ lâu
Chai nhựa dùng một lần có thể mất từ 450 đến 1000 năm để phân hủy. Trong suốt thời gian đó, chúng vẫn tồn tại và gây tích lũy ô nhiễm kéo dài – gọi là “ô nhiễm trắng”.
Phát thải khí độc nếu bị đốt
Khi đốt nhựa để xử lý, sẽ sinh ra dioxin, furan, khí CO…, là những chất gây ung thư, ô nhiễm không khí nghiêm trọng. Góp phần gây biến đổi khí hậu và suy giảm sức khỏe cộng đồng.
Tác động tiêu cực đến động vật hoang dã
Động vật biển như rùa, cá, chim… có thể ăn nhầm nhựa, dẫn đến nghẹt thở, tắc ruột và tử vong. Động vật trên cạn cũng bị ảnh hưởng khi ăn phải nhựa lẫn trong rác hoặc bị mắc kẹt trong bao bì nhựa.
Sinh vật biển bị đe dọa trực tiếp bởi rác nhựa
Hàng triệu tấn nhựa dùng một lần trôi ra đại dương mỗi năm, trở thành mối đe dọa lớn với sinh vật biển. Rùa biển, cá heo, hải cẩu, chim biển thường xuyên nhầm lẫn túi nilon, chai nhựa với thức ăn như sứa hoặc cá nhỏ. Việc ăn phải rác nhựa có thể dẫn đến nghẹt thở, tắc ruột, hoặc nội tạng bị tổn thương nghiêm trọng. Nhiều loài bị mắc kẹt trong vòng nhựa, lưới đánh cá bỏ đi, dẫn đến thương tích hoặc tử vong.
Tạo ra vi nhựa và lan rộng toàn cầu
Nhựa không phân hủy hoàn toàn mà vỡ vụn thành vi nhựa (microplastics), len lỏi vào đất, sông, biển và cả không khí. Vi nhựa đã được phát hiện trong mưa, tuyết, nước uống và thực phẩm, gây ô nhiễm trên quy mô toàn cầu.
Làm suy thoái đa dạng sinh học
Ô nhiễm từ nhựa làm mất nơi sống của nhiều loài, làm giảm số lượng cá thể và đẩy một số loài đến bờ vực tuyệt chủng.Gây rối loạn chuỗi thức ăn tự nhiên và mất cân bằng sinh thái.
Tái chế và các biện pháp thay thế
Chai nhựa có thể tái chế không?
Về mặt lý thuyết, phần lớn chai nhựa dùng một lần đều có thể tái chế. Các loại nhựa PET (số 1) và HDPE (số 2) là hai trong số các loại nhựa được tái chế phổ biến nhất và có giá trị nhất. Tuy nhiên, trên thực tế, tỷ lệ tái chế thành công lại rất thấp do nhiều rào cản:
- Thiếu phân loại tại nguồn: Người tiêu dùng thường không phân loại rác đúng cách, khiến chai nhựa bị lẫn với rác hữu cơ, rác thải khác, làm giảm chất lượng nguyên liệu tái chế.
- Hạ tầng tái chế yếu kém: Nhiều quốc gia, bao gồm Việt Nam, chưa có đủ nhà máy tái chế hiện đại và quy mô lớn để xử lý lượng rác thải nhựa khổng lồ.
- Chi phí tái chế cao: Quá trình thu gom, phân loại, làm sạch và xử lý nhựa tái chế đôi khi tốn kém hơn so với việc sản xuất nhựa nguyên sinh.
- Thiếu chính sách khuyến khích: Chưa có đủ chính sách mạnh mẽ để khuyến khích cả người tiêu dùng và doanh nghiệp tham gia vào chu trình tái chế.
Quy trình tái chế cơ bản
Mặc dù còn nhiều thách thức, quy trình tái chế chai nhựa thường bao gồm các bước sau:
- Thu gom: Chai nhựa được thu gom từ các hộ gia đình, trường học, doanh nghiệp, thùng rác công cộng hoặc các điểm thu gom rác tái chế. Việc phân loại tại nguồn (người dân tự phân loại nhựa PET, HDPE… ra khỏi rác hữu cơ hoặc rác nguy hại) là bước quan trọng nhất để đảm bảo chất lượng nguyên liệu.
- Phân loại: Tại các trung tâm xử lý rác, chai nhựa sẽ được phân loại thủ công hoặc bằng máy móc tự động theo các yếu tố: loại nhựa (PET, HDPE, PP…), màu sắc (trong, xanh, nâu…), và tình trạng (có dính bẩn, có dán nhãn hay không).
- Làm sạch: Nhựa được rửa sạch để loại bỏ cặn bẩn, nhãn mác, nắp chai.
- Cắt nhỏ (Nghiền): Chai nhựa được đưa vào máy nghiền để tạo thành các mảnh nhỏ (flakes) hoặc hạt (pellets).
- Tái chế nhiệt hoặc cơ học: Các mảnh nhựa nhỏ này có thể được nấu chảy và ép thành các hạt nhựa mới (tái chế nhiệt) hoặc được xử lý cơ học để loại bỏ tạp chất và tăng cường độ bền.
- Sản xuất sản phẩm mới: Hạt nhựa tái chế sau đó được sử dụng làm nguyên liệu để sản xuất ra các sản phẩm mới như sợi polyester (từ PET để làm quần áo, thảm), vật liệu xây dựng, đồ nội thất, hoặc các sản phẩm nhựa khác.
Biện pháp thay thế
Sử dụng các loại chai tái sử dụng (reusable bottles):
- Chai nhựa Tritan hoặc nhựa PP an toàn: Đây là các loại nhựa được thiết kế để tái sử dụng nhiều lần, thường không chứa BPA và có độ bền cao.
- Chai inox (thép không gỉ): Rất bền, an toàn cho sức khỏe, giữ nhiệt tốt và có thể tái sử dụng gần như vĩnh viễn nếu được bảo quản đúng cách.
- Chai thủy tinh: Không gây phản ứng hóa học với nước uống, dễ dàng vệ sinh, và an toàn tuyệt đối cho sức khỏe. Dù dễ vỡ hơn, nhưng nếu được sử dụng cẩn thận, chúng là lựa chọn tuyệt vời.
Khuyến khích sử dụng vật liệu sinh học và vật liệu dễ phân hủy:
- Chai sinh học (bioplastics): Là các sản phẩm nhựa được sản xuất từ nguyên liệu tái tạo như tinh bột ngô, mía, bã mía, hoặc các nguyên liệu sinh học khác. Một số loại bioplastics có khả năng phân hủy sinh học trong điều kiện môi trường nhất định.
- Vật liệu dễ phân hủy (compostable materials): Chẳng hạn như PLA (Polylactic Acid) – một loại nhựa sinh học làm từ tinh bột, có thể phân hủy trong điều kiện ủ công nghiệp (cần nhiệt độ và độ ẩm cao). Tuy nhiên, cần lưu ý rằng không phải tất cả bioplastics đều tự phân hủy trong môi trường tự nhiên bình thường.
Kết luận
Chai nhựa dùng một lần là “con dao hai lưỡi” – vừa mang lại tiện lợi, vừa gây ra hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe và môi trường. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, ô nhiễm đại dương và gia tăng bệnh lý do vi nhựa, việc giảm thiểu, sử dụng các biện pháp thay thế và tái chế là yêu cầu cấp thiết. Hãy cùng nhau giảm thiểu chất thải nhựa để bảo vệ môi trường sống của chính mình.
